Ngakoni Kaluputan

Ngakoni kaluputan iku ora ateges ngasorake dhiri. Nanging sawijining tandha yekti yen wong mau wis bisa kinaranan maju satindak ing laku kautaman. Kosokbaline sapa kang suthik ngrumangsani kaluputane, ateges wong kang ora nduweni budi pekerti. Wong kang ora nduweni donya brana iku sinebut mlarat. Wóng kang ora nduweni pikiran iku luwih mlarat. Dene wong sing ora kadunungan budi pekerti mono klebu mlarat-mlarate wong.

Sing sapa rumangsa nduweni kaluputan, aja isin ngowahi kaluputan sing wis kadhung katindakake mau. Jer ngakoni kaluputan mono wis cetha dudu tindak kang asor, nanging malah nuduhake marang pakarti kang utama kang ora gampang linakonan dening sadhengah wong. Iya wong kang wis bisa nduweni watak gelem ngakoni kaluputane mangkene iki pantes sinebut wong kang jujur sarta kasinungan ing budi luhur.

Batine wong kang bisa ndarbeni ati nriman iku tansah ayem lan tentrem, marga satingkah laku tansah linambaran keyakinan kang kandel marang kadar peparinge Pangeran. Nriman ora teges wis marem apa anane, nanging suwalike kepara malah sungkan meneng. Mung bae ora grusa-grusu kaya tumindake wong kang nduweni sipat ngangsa-angsa kaya ora gelem ngakoni karang anane pandum.

Para maos lan sutrisna budaya Jawi sumangga sami-sami dipun onceki ing bathosipun piyambak-piyambak suraosipun tembang sekar macapat “Ngakoni Kaluputan” sinawung ing dhandhanggula ing ngandhap punika sinambi ngleremaken rasa lan raga ing wayah ratri, mugya saged damel jampi sayah. Nuwun.

DHANDHANGGULA

1. rarasing reh kaarah mrih manis 

den peng dera amedhar wasita 

mastutyeng rehnya pra moncer 

ngaliling kyeh pituduh 

berawane bangkit dumeling 

idhep kedhepa marang 

kartitama luhung 

tabet tilase ywa telas 

dumugia salami murih arjanti 

tatane kasusilan

2. drenging driya andarung mawredi 

amengeti dedeling kaardan 

kang wus kontap kamurkane 

keni lamun sinebut 

bebete mung lupa kepati 

patrape murang tata 

titine suwung blung 

mung umbag gumunggung dahat 

ngegungake agenging kang surasekti 

prawira widigdaya 

3. sugih aji jaya wijayanti 

sanggyaning kang dewa Suralaya 

mlayu tandhing lan dheweke 

kawawas samya kawus 

wose kasor guna lan sekti 

nanging duk ayun lena 

lana tyase ayu 

rumasa ywan dahat lepat 

tingkahe kang wus kalakyan wingi nguni 

tarlen mung borong angga 

4. iku keni kinarya palupi 

lepiyane watak lir mangkana 

tyas utama tumaneme 

dhuh babo anak putu 

anyandhia wasita jati 

jantranireng wardaya 

kalamun wus luput 

angakua tetep lepat 

aywa ngeyel nayal-nayal lir nir budi 

dadi wong ambeg nistha 

5. nguthuh kether tar wrin bener becik 

cak-cakane mung nasar belasar 

bakal asor temahane 

beda kang tyas rahayu 

mung ngakoni luputing dhiri 

tan selak tan suminggah 

mungguhing wong idhup 

kudu idhep ngedhep marang 

rerangkene sakyehning wasita yogi 

prayoga ywa pepeka 

6. pepakeme mangkya den ungkabi 

angken ingkang ruwiya duk purwa 

risang Subali Pamase 

narendrambeg dibyanung 

ing Kiskendhaguwa winarni 

duk sirarsa pralaya 

kataman ing tembung 

tetambang pangundhamana 

myang den undhat-undhat ing narendra lewih 

Prabu Ramawijaya

7. pan mangkana dhawuhe sang aji 

heh pantes yen sira wre candhala 

mamak murang krama bae 

tan wruh mring ala ayu 

ingsun manah mring sira iki 

tan bakal nemu papa 

jer ingkang sinebut 

jati-jatining satriya 

kang utama tumanem wrin ala becik 

kang sun nut tepa-tepa 

8. nora dosa ingsun amateni 

marang sira wre durta angkara 

sumurupa heh wre kowe 

kabeh jroning wana gung 

ingkang nedya babo mlarati 

lan nedya laku ala 

mring titah sawegung 

yekti sun pateni padha 

iya kabeh pakewuh jroning wanadri 

sun buru ingsun kala 

9. sun susugi ya ingsun pikati 

tapisa pra durmalaning jagad 

lawan ingsun uwis suwe 

myarsa terang kalamun 

sira tetep wanara juti 

nistha tar parikrama 

Sugriwa adhimu 

teka sira tegel tega 

angalani sira misahaken nguni 

Sugriwa lan swaminya

10. Dewi Tara tandya sira ambil 

sira alap dadi bojonira 

lah iku tetep sira wre 

anindaki nalutuh 

sira pancen durtaning bumi 

nihan wau duk myarsa 

Subali Sang Prabu 

mring dhawuhe Prabu Rama 

kathik mathuk uninganira sayekti 

meneng angungun dahat 

11. sigra nembah-nembah wus meh lalis 

mempis-mempis wedharing suwara 

heh Rama tuhu sira yen 

kembanging bumi luhung 

lah matia Subali iki 

gelah-gelahing jagad 

dhuh babo adhiku 

Sugriwa suka tyas ingwang 

miwah sukur dene sira den asihi 

mring Dasarataputra 

12. kang wus sasat bathara linuwih 

ingsun yayi andhingini ruwat 

lah saka warnaningsun wre 

ing besuk iya kumpul 

tunggal enggenira lamlami 

yen wus padha rinuwat 

ing jawata besuk

ingsun kang keliwat ala 

wus pasthining bathara ingsun prang tandhing 

lawan kadang priyôngga 

13. sira antuk pahala sayekti 

dene nora bebarengan ruwat 

kalawan kakangmu kiye 

ingkang dhingini ingsun 

anampani sihing dewa di 

sira yogya milua 

karyaning dewa nung 

sawusira amitungkas 

Sang Prabu Subali ngulungaken aglis 

kembang mas mring Sugriwa 

14. ingkang aneng janggane Subali 

Sang Sugriwa anampani sigra 

kinalungken ing janggane 

wau Subali Prabu 

dyan aniba lulus alalis 

cinatur antuk swarga 

ya ta kang winuwus 

kag kari bala wanara 

santana wre samya nembah mring Subali 

kang wus prapteng pralaya 

15. wangke tinrap neng pancaka nuli 

tinunu wus sirna tan kawuryan 

mangkana Sugriwa reke 

sumilih dadya ratu 

akadhaton Kiskendha nguni 

kang yasa Sri Narendra 

Mesasura Prabu 

wong agung dwi kaaturan 

mring jro pura sakalangkung gengireng sih 

wau Narpa Sugriwa 

16. dahat wimbuh-wimbuhnireng bekti 

marang Sang Prabu Ramawijaya 

datatita wuryaning reh 

babo baya wus cukup 

cekak cakep kinarya peling 

ring sanggya para mudha 

kang nedheng kelimput 

muput luput kridhaning tyas 

den andhadha dhadhagi andheging sisip 

ywa ngeyel nayal-nayal 

17. pratingkah basa kyehning sujanmi

kang wus ngaku ngengkoki mring lepat 

tetep wus jembar kawruhe 

myang alus budinipuni

janma ingkang alus ing budi 

sawastu kang cinipta 

mung ambeg rahayu 

kanthi yitna lan waspada 

saunggyane mung basuki kang pinanggih 

ywa maido ing driya